Een kleine maand geleden had ik de kans om een lezing van Radboud Reflects bij te wonen betreffende een mogelijke ‘godspot’. ‘’Wat is dat dan?’’, zal je vast denken: kort gezegd was er de vraag of religie zijn basis heeft in het brein, en er dus een hersenkwab is die alle ‘religieuze zaken’ regelt. Zeer interessant dus, niet ten zeerste omdat ik zelf gelovig ben, maar ook omdat religie deze dagen steeds meer geassocieerd wordt met conflict, geweld en intolerantie.
Buitenlichamelijke ervaringen
De sprekers deze avond waren Michiel van Elk, neuropsycholoog en docent aan de UvA, en Christoph Hübenthal, theoloog alsmede ethicus aan de Radboud Universiteit.
Allereerst het neurowetenschappelijk perspectief: Michiel was vroeger zelf gelovig, vandaar ook zijn interesse in religieuze en buitenlichamelijke ervaringen. Er zijn verschillende ervaringen mogelijk, de bekendste vorm misschien wel door toediening van medicijnen of drugs. Ayahuasca-thee is een goed voorbeeld van de eerste: Ayahuasca-thee is een spiritueel medicijn dat binnen inheemse religies van de Amazonen gebruikt wordt. Verschillende ervaringen worden daardoor gestimuleerd, maar de meesten ervaren dat hun geest tijdelijk los komt te staan van hun lichaam, en dat zij zich in meerder universa kunnen verplaatsen. Het komt een beetje in de buurt van een psychedelische ervaring, waar hersendelen met elkaar communiceren die dat normaal gesproken niet doen.
De rol van het brein
Iets mildere voorbeelden kun je vinden in het ziekenhuis. Tijdens een onderzoek een tijd terug werden mensen gevraagd te bidden terwijl zij een MRI-scan ondergingen. Daar zagen zij dezelfde hersenactiviteit als wanneer je aan anderen denkt, of interne dialogen voert.
Verder zou je door bepaalde zintuigen te stimuleren met elektrodes ook een buitenlichamelijke ervaring kunnen simuleren. Nog een opvallend feit was dat mensen met hersenschade soms hyperreligieus gedrag vertoonden. Mensen bij wie een hersentumor verwijderd was vertoonden vaker religieus gedrag.
Toch vindt niet alles zijn grondslag in het brein zelf. Opvoeding, leefomgeving en ingrijpende gebeurtenissen hebben ook zeker hun invloed op de mate van religiositeit bij sommigen. Mystieke ervaringen kunnen ook door een zeker placebo-effect opgeroepen worden: een voorbeeld hiervan is het experiment met de ‘God-helm’ tijdens Lowlands 2016. Beweerd werd dat de helm mystieke ervaringen op kon roepen met speciale elektrische stootjes. De helm was bedekt met draden die zogenaamd aangesloten waren op een speciaal kastje. Uiteindelijk was het een omgebouwde scooterhelm die nergens op aangesloten was, maar mensen beweerden alsnog een bijzondere ervaring te hebben gehad, tot aan huilen toe. Dit laat zien dat een bepaald verwachtingspatroon kan bepalen wat je ervaart. Simpelweg door suggestie is een mystieke ervaring al op te wekken, al zijn mensen met een groot inbeeldingsvermogen hier vaak gevoeliger voor. Hiermee is ook te stellen dat neurowetenschap het bestaan van God kan bewijzen noch ontkennen. Je kan neurowetenschap vanuit zowel een theïstisch als atheïstisch perspectief interpreteren.
Religie hangt samen met het mens-zijn
Hübenthal twijfelde aan Michiel’s opvattingen over religieuze ervaringen, mede doordat hij zelf nog nooit een buitengewone religieuze ervaring heeft gehad. Hij vindt dit ook niet kenmerkend voor het christendom. Je reduceert het op die manier simpelweg naar een verzameling van leuke ervaringen. Religie wordt dan een soort hype, en dat leidt ertoe dat religie individueel wordt, en niet meer gebruikt wordt om levensvragen te beantwoorden als: ‘’Wat is de zin van het bestaan?’’, ‘’Waarom lijden mensen, en hebben zij verdriet?’’, ‘’Is er zoiets als ultieme rechtvaardigheid?’’. Religie moet dus wel blijven samenhangen met vragen naar het mens-zijn, anders ontstaat er een gebrek aan publiek debat.
Geen verklaring voor religie als geheel
Ook was Hübenthal stellig over de implicaties van neurowetenschappelijk onderzoek: geloof kan niet gereduceerd worden tot een hersenproces. En zelfs al kan je bewijzen dat bij het bidden dezelfde hersenactiviteit plaatsvindt als tijdens het praten, wat weet je dan echt? Je kan daarmee nog steeds niet aantonen wat religie nou echt veroorzaakt, want er zijn veel factoren bij betrokken. Dit is iets waar Van Elk en Hübenthal het ervoor eens zijn. Toch blijft het interessant om meerdere perspectieven op geloof te beschouwen en zo tot nieuwe inzichten te komen. Het blijft ook een lastig onderwerp.
Radboud Reflects is een interessant platform dat lezingen aanbiedt over uiteenlopende onderwerpen. Vaak zijn lezingen gratis. Voor een overzicht van aankomende lezingen kun je deze link aanklikken https://www.ru.nl/radboudreflects/agenda/lezingen/
.png)
